Większość wód rozlewanych w polskich uzdrowiskach można zaliczyć do kategorii wód leczniczych. Jednak ze względu na skomplikowaną procedurę prawną uznawania wód za lecznicze, producenci zazwyczaj określają swoje produkty jako naturalne wody mineralne. Jedynie takie wody jak Zuber, Jan, Słotwinka, Wielka Pieniawa, Franciszek, Henryk, Józef, Dąbrówka oraz kilka innych, sprzedawane są pod nazwą wód leczniczych. Które warto pić? To wykazał nasz test.
Wody lecznicze są naturalnymi wodami podziemnymi o udowodnionych właściwościach leczniczych. Nie każda woda mineralna jest jednak wodą leczniczą. Woda lecznicza mineralna w 1 l musi zawierać co najmniej 1000 mg rozpuszczonych składników stałych. Jeśli warunku tego nie spełnia, mówimy o wodzie leczniczej słabo zmineralizowanej. W takim wypadku o właściwościach wody decydują pierwiastki lub związki chemiczne, których obecność w określonej ilości powoduje lecznicze działanie wody. Składniki takie nazywamy swoistymi i są nimi m.in. żelazo (jeżeli występuje w ilości co najmniej 10 mg w 1 l wody), arsen (0,7 mg), mangan (1 mg), fluor (1 mg), brom (5 mg), jod (1 mg), siarka (1 mg), kwas metaborowy (5 mg), kwas metakrzemowy (10 mg), dwutlenek węgla (1000 mg) i in. Ponieważ wody lecznicze działają podobnie jak leki, powinny być spożywane po konsultacji z lekarzem. Nie wolno ich przedawkować – szczególnie wód o bardzo wysokiej mineralizacji ogólnej, takich jak Zuber (27000 mg/l), Franciszek (16700 mg/l) czy Henryk (6200 mg/l), których niekontrolowane spożycie może powodować zaburzenia pracy organizmu.
Wodna kuracja
Wody zwane szczawami (kwaśne, zawierające naturalny rozpuszczony dwutlenek węgla) korzystne są w nieżytach śluzówki dróg oddechowych, przewodu pokarmowego oraz dróg żółciowych i moczowych. Hipotoniczne szczawy wodorowęglanowe (o całkowitej mineralizacji nieprzekraczającej kilkuset mg/l) mają z reguły działanie moczopędne. Wody należące do tej kategorii – Jan z Krynicy, Dąbrówka ze Szczawna czy Józef z Wysowej są stosowane w chorobach nerek, głównie w kamicy, a także w chorobach metabolicznych – np. dnie moczanowej.
Odmienne działanie mają hipotoniczne wody o charakterze alkalicznym (zawierające wodorowęglany) – m.in. Słotwinka, Muszynianka, Kryniczanka, Staropolanka. Wody te stosuje się głównie w schorzeniach przewodu pokarmowego, ponieważ zawarte w nich wodorowęglany mają zdolność do neutralizowania soku żołądkowego. Obecne w nich niewielkie ilości naturalnego dwutlenku węgla pobudzają także czynność wydzielniczą żołądka i przyspieszają jego opróżnianie, co jest korzystne w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, a także przy nadkwaśnym nieżycie żołądka i stanach zapalnych jelit. Szczególnie cenne w schorzeniach przewodu pokarmowego są wody o dużej zawartości wapnia, które wywierają działanie przeciwzapalne.
Wody hipertoniczne (o bardzo wysokiej ogólnej mineralizacji), takie jak Zuber czy Franciszek (nazywane także wodami gorzkimi, słonymi lub siarkowymi) mają działanie odtruwające i moczopędne, obniżają poziom cholesterolu, poprawiają przemianę materii, funkcjonowanie wątroby i dróg żółciowych. Znany jest też ich korzystny wpływ na produkcję soków trzustkowych, dzięki czemu wspomagają leczenie cukrzycy. Ponieważ stymulują ruchy robaczkowe przewodu pokarmowego, wydzielanie soków trawiennych i przyśpieszają wypróżnianie, stosuje się je w leczeniu uciążliwych zaparć, a także w przypadku zatruć. Wody hipertoniczne sprawdzają się też doskonale jako środek osłabiający uciążliwe skutki nadmiernego spożycia alkoholu. W przypadku tej przypadłości najlepszym wyborem będzie porcja wody Franciszek lub Zuber. Wody hipertoniczne o wysokiej zawartości siarczanów i siarczków powodują w organizmie wzrost aktywności witamin, hormonów i enzymów. Sprawdzają się w leczeniu chorób dziąseł, a szczególnie paradontozy, w schorzeniach gośćcowych, chorobach skóry i zatruciach metalami ciężkimi.
Wody mineralne są też dobrym źródłem łatwo przyswajalnych makro- i mikroskładników niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu. Zawartość poszczególnych pierwiastków w wodzie i stopień ogólnej mineralizacji ulega naturalnym, niewielkim wahaniom. Niezmienna natomiast powinna być wzajemna proporcja składników mineralnych, gdyż decyduje o ich przyswajaniu i w efekcie o walorach terapeutycznych wody.
Spośród występujących w wodach mineralnych makroskładników, szczególną rolę w organizmie człowieka odgrywa wapń. Jego zalecana dawka dzienna wynosi od 800 do 1200 mg. Wapń wykorzystywany jest w organizmie do budowy kośćca i zębów, a jego długotrwały niedobór może prowadzić do osteoporozy, a także nadmiernej nerwowości. Wapń odpowiedzialny jest za pobudliwość nerwowo-mięśniową, prawidłową krzepliwość krwi i regulację pracy serca. Odpowiada również za wydzielanie hormonów i wykorzystywany jest przy produkcji enzymów. Niedobory wapnia zwiększają ryzyko podwyższonego ciśnienia krwi oraz wystąpienia zawału serca. Wody, które zawierają duże ilości wapnia, np. Henryk (266 mg/l), Wielka Pieniawa (243 mg/l) czy Słotwinka (189 mg/l) mają działanie przeciwzapalne i przeciwuczuleniowe.
Kolejnym niezwykle istotnym i najczęściej niedoborowym w naszej diecie makroskładnikiem jest magnez. Jego zalecana dawka dzienna wynosi od 300 do 400 mg. Magnez jest niezbędny do prawidłowego wykorzystania wapnia, fosforu, sodu i potasu. Odgrywa istotną rolę w metabolizmie cukrów, stanowi również budulec kości oraz substrat dla wielu enzymów. Jest pomocny w zwalczaniu osteoporozy oraz kamieni nerkowych. Ma też działanie uspokajające. Szczególnie kojące nerwy działanie mają wody zawierające wapń i magnez w proporcji 2:1. Bardzo dobrym źródłem magnezu są wody Zuber (424 mg/l) i Słotwinka (252 mg/l).
Zuber i Franciszek zawierają istotne dla organizmu ilości potasu (odpowiednio 200 mg i 71,8 mg/l), który jest niezbędny do regulowania gospodarki wodnej komórek, zapobiega odwodnieniu i nadmiernemu gromadzeniu się płynów w ustroju, utrzymuje prawidłowe ciśnienie osmotyczne i odpowiada za przewodnictwo nerwowe. Potas jest też istotny dla prawidłowego funkcjonowania układu krążenia, obniża ciśnienie krwi i pomaga w leczeniu alergii. Jego niedobory prowadzą do osłabienia mięśni, zmęczenia i nadmiernej nerwowości. Zaleca się, by dzienna dawka tego składnika była nie mniejsza niż 2500 mg.
W wodach leczniczych występują również związki żelaza, które bierze udział w budowie czerwonych krwinek krwi i umożliwia transport tlenu w organizmie. Niedobory żelaza w organizmie skutkujące osłabieniem, anemią, a nawet impotencją można uzupełniać wodami Wielka Pieniawa i Dąbrówka. Zaleca się, by dzienna podaż żelaza była nie mniejsza niż 15-20 mg.
Wody mineralne i lecznicze uzupełniają także niedobory mikroskładników deficytowych w diecie człowieka takich jak lit, fluor, jod czy związki boru. Lit pomocny w leczeniu nerwic, depresji i alkoholizmu znajdziemy głównie w wodzie Zuber (34,8 mg/l), a w mniejszych ilościach w wodzie Franciszek (3,8 mg/Franciszek) i Henryk (1,35 mg/l). Z kolei dobrym źródłem jodu niezbędnego dla prawidłowego działania tarczycy i rozwoju organizmu są Franciszek (4,7 mg/l), Zuber (1,6 mg/l), Henryk i Stefan. Źródłem fluoru, który wykorzystywany jest do budowy kości i zębów oraz chroni zęby przed próchnicą, są wody Henryk i Wielka Pieniawa. Uzupełniając spożycie fluoru należy jednak zachować szczególną ostrożność, gdyż jest to związek, w przypadku którego granica między dawką pożądaną a szkodliwą jest bardzo niewielka. Zbyt dużo fluoru ma działanie toksyczne, powoduje powstawanie przebarwień na zębach i zmiany w strukturze kości. Podobna zależność występuje w przypadku związków boru, które w śladowych ilościach wykazują działanie korzystne, np. współdziałają z wapniem w budowie kośćca i zębów, natomiast w ilościach niewiele większych od pożądanych są szkodliwe. Związki boru występują w wodach Henryk, Franciszek, Zuber i Słotwinka. Ich obecność musi być szczegółowo monitorowana, a maksymalne stężenie nie powinno przekraczać 30 mg/l w przeliczeniu na kwas ortoborowy H3BO3. W przypadku wód wysoko mineralizowanych, których skład jest bardzo różnorodny i bogaty w składniki swoiste, takie jak bor, arsen, bar, fluor, należy szczególnie przestrzegać zaleceń dawkowania i spożywać je tylko na zalecenie lekarza.
Ponieważ w wodach leczniczych mogą występować zmienne stężenia składników potencjalnie szkodliwych dla zdrowia człowieka (jak związki boru, azotyny, zanieczyszczenia mikrobiologiczne, a także tal, stront i bar), obowiązkiem producenta jest prowadzenie systematycznych obserwacji ujęć i, w razie przekroczenia bezpiecznych wartości, wstrzymanie produkcji (rozlewu) wód przeznaczonych do kuracji pitnych.
Co zbadaliśmy w wodach leczniczych?
W teście przeanalizowano następujące wyróżniki jakości naturalnych wód leczniczych:
– prawidłowość oznakowania etykiety,
– jakość sensoryczną,
– stałość składu mineralnego badanych wód (zgodność z deklaracją producenta),
– kwasowość wody,
obecność wybranych zanieczyszczeń chemicznych (azotany i azotyny) i czystość mikrobiologiczną.
