Jak wybrać maskę antysmogową, która zapewni skuteczną ochronę? Na co zwrócić uwagę podczas kupowania? Jak dopasować maski do naszych potrzeb? Ten poradnik pomoże ci w podjęciu właściwej decyzji, jeśli chcesz chronić się przed smogiem.

Poradnik ten dotyczy półmasek filtrujących do ochrony przed cząstkami, stosowanych zarówno wewnątrz budynków, podczas prac remontowych, jak i na zewnątrz w warunkach wysokiego zanieczyszczenia powietrza atmosferycznego.

Półmaski filtrujące należą do grupy wyrobów nazwanych środkami ochrony indywidualnej kategorii III.

Środki ochrony indywidualnej to urządzenia lub wyposażenie przewidziane do noszenia bądź trzymania przez użytkownika w celu jego ochrony przed jednym lub większą liczbą zagrożeń, które mogą mieć wpływ na jego bezpieczeństwo lub zdrowie.

Kategoria III oznacza wyroby o złożonej konstrukcji. Środki ochrony indywidualnej o konstrukcji złożonej są przeznaczone do ochrony przed zagrożeniem życia lub zagrożeniami, które mogą powodować ciężkie i nieodwracalne uszkodzenie ciała lub utratę zdrowia, w tym zmiany chorobowe, których skutków według producenta użytkownik nie jest w stanie stwierdzić w odpowiednim czasie. Ich bezpieczeństwo i spełnianie obowiązujących wymagań technicznoprawnych potwierdza producent podczas procedury oceny zgodności, sporządzając dokumentację techniczną, wystawiając deklarację zgodności i nanosząc na półmaski filtrujące oznaczenie CE. Ocena zgodności to proces wykazujący, czy zostały spełnione określone przepisami wymagania odnoszące się do produktu, procesu, usługi, systemu osoby lub jednostki.

Choć półmaski filtrujące wydają się mieć prostą konstrukcję, jednak ze względu na zagrożenia przed jakimi chronią, zaliczane są do sprzętu ochrony układu oddechowego i muszą spełniać wysokie wymagania określone dla środków ochrony indywidualnej kategorii III. Półmaski oferowane na rynku różnią się konstrukcją, kolorem czy ceną, ale wszystkie powinny spełniać podstawową funkcję, jaką jest ochrona użytkownika przed szkodliwymi pyłami zawieszonymi w powietrzu.

Co ważne, półmaski filtrujące występują na rynku pod różnymi nazwami, np. w sklepach oferujących materiały i sprzęt budowlany można kupić tzw. „maski przeciwpyłowe”, a w sklepach internetowych często tzw. „maski antysmogowe”. Należy podkreślić, że są to tylko nazwy marketingowe tych wyrobów lub nazwy używane potocznie. Zgodnie z przepisami obowiązującymi na terenie Unii Europejskiej, bez względu na nazwę zastosowaną przez producenta lub dystrybutora, półmaski filtrujące są środkami ochrony indywidualnej podlegającymi przepisom unijnego prawodawstwa zharmonizowanego i oznakowaniu CE. Wśród półmasek nie istnieje podział na wyroby do użytku prywatnego i zawodowego. Dlatego też ten sam model półmaski może być używany, zarówno przez osoby spacerujące rekreacyjnie po parku, czy użytkowników remontujących swój dom, jak też przez pracowników podczas prac budowlanych.

I. NA CO ZWRÓCIĆ UWAGĘ PRZY DOBORZE PÓŁMASEK FILTRUJĄCYCH

Głównym zadaniem półmasek filtrujących jest ochrona układu oddechowego użytkownika przed zanieczyszczeniami zawieszonymi w powietrzu. Dlatego przy wyborze półmasek filtrujących, należy przede wszystkim kierować się możliwością ich dopasowania do budowy twarzy (np. u mężczyzn powinno brać się pod uwagę zarost na twarzy, który może powodować niewłaściwe przyleganie półmaski do twarzy) oraz przeznaczeniem i środowiskiem, w jakim ma być stosowana. Informacja na temat ograniczeń w zastosowaniu półmasek powinna być dołączona przez producenta do wyrobu. Półmaski filtrujące w całości lub w przeważającej części są wykonane tylko z materiału filtracyjnego i w takim przypadku nie zawsze muszą być wyposażone w filtr. Wtedy funkcję filtra będzie pełnił materiał, z którego półmaska została wykonana. Półmaska filtrująca powinna okrywać nos, usta, brodę i może mieć zawór(-ory) wdechowy(-e) i/lub wydechowy(-e). Półmaska składa się częściowo lub całkowicie z materiału filtracyjnego lub części twarzowej, w której filtr(-y) główny(-e) tworzy(-ą) nierozłączną część sprzętu.

Kolejnym ważnym punktem, na który należy zwrócić uwagę podczas wybierania półmaski filtrującej jest sposób jej zakładania. Szczegółowy opis jak zakładać półmaskę filtrującą powinien być wyjaśniony przez producenta w instrukcji użytkowania8. Ważne jest aby dobrać właściwy rozmiar półmaski filtrującej. Zgodnie z założeniami normy PN-EN 149+A1:2010 ma to być rozmiar najbardziej odpowiedni dla użytkownika . Jak w przypadku innych wyrobów, wielu producentów półmasek filtrujących często podaje rozmiar półmaski określając go literowo, np. „rozmiar M” lub „rozmiar L”. Należy jednak pamiętać, że rozmiary półmasek filtrujących oferowanych przez różnych producentów mogą się od siebie różnić, dlatego najlepiej osobiście przymierzyć wybrany model, jeżeli mamy taką możliwość. Rozmiar półmasek filtrujących nie jest określony w żadnych przepisach czy normach. Przy wyborze półmaski, obok jej rozmiaru, należy także zwrócić uwagę na sposób mocowania (tzw. taśmy nagłowia, czyli taśmy lub gumki mocujące półmaskę na głowie użytkownika). Nieprawidłowo przymocowana półmaska może zsuwać się albo odstawać od twarzy (kiedy gumki mocujące są za długie lub nieprawidłowo połączone z półmaską filtrującą). Producent potwierdza spełnienie przez środki ochrony indywidualnej wymagań, przewidzianych rozporządzeniem Ministra Gospodarki, zarówno technicznych (m.in. konstrukcyjnych), jak i formalnych (np. dokumentacja i oznakowanie), poprzez przeprowadzenie procedury oceny zgodności i naniesienie na półmaski filtrujące oznakowania CE. Zatem wybierając półmaski filtrujące oznaczone znakiem CE, możemy domniemywać, że oferowany wyrób spełnia wymagania techniczne i właściwie chroni układ oddechowy.

PAMIĘTAJ: Wszystkie półmaski filtrujące do ochrony przed cząstkami, bez względu na zastosowany kolor, wygląd, materiał filtrujący, filtr bądź jego brak, należy uznać za środki ochrony indywidualnej, a więc producent ma obowiązek poddać je procedurze oceny zgodności i oznakować znakiem CE.

II. PODZIAŁ PÓŁMASEK FILTRUJĄCYCH ZE WZGLĘDU NA ICH PARAMETRY UŻYTKOWE

Półmaski filtrujące dzielimy na trzy klasy, ze względu na skuteczność filtracji i ich całkowitego przecieku wewnętrznego, czyli stopnia przylegania półmaski do twarzy użytkownika, oznaczając odpowiednio symbolem: FFP1, FFP2 i FFP3.

Dodatkowo półmaski filtrujące mogą być przeznaczone do jednorazowego użytku, co oznacza się literami NR lub wielokrotnego użytku, oznaczane literą R.
WAŻNE: Po literach NR nie powinno być żadnych oznaczeń, które miałyby sugerować liczbę użycia półmaski, gdyż została ona wyprodukowana i oznaczona przez producenta jako półmaska filtrująca do jednorazowego użytku. Należy pamiętać, że takiej półmaski nie można użyć drugi raz.

W instrukcji dostarczanej przez producenta często możemy spotkać się z określeniem, że półmaska może być używana tylko przez jedną zmianę roboczą10, co oznacza maskę jednorazowego użytku, w przeciwieństwie do półmasek filtrujących wielokrotnego użytku, oznaczanych jako półmaski filtrujące przeznaczone do użytku dłużej niż przez jedną zmianę roboczą. Ponadto, niektóre półmaski filtrujące dostępne na rynku, oznakowane są literą D. Litera D oznacza, że półmaska filtrująca pozytywnie przeszła badanie na zatkanie pyłem dolomitowym11 (czyli test sprawdzający jak półmaska funkcjonuje w zapylonym otoczeniu). Oznaczenie to stanowi opcję w przypadku półmaski filtrującej jednorazowego użytku, natomiast jest obowiązkowe dla półmasek filtrujących wielokrotnego użytku. Półmaski filtrujące z takim oznaczeniem powinni wybierać użytkownicy, którzy chcą pracować przez dłuższy czas w zapylonym pomieszczeniu, np. podczas remontu domu.

WAŻNE: Oznaczenie literą D nie jest zależne od klasy ochrony półmaski. Jeżeli półmaski przeszły pozytywnie test zatkania dolomitem oznaczenie to powinno widnieć nie tylko na samej półmasce, ale również na opakowaniu zbiorczym półmasek filtrujących.

Półmaski filtrujące oznaczone jako zapewniające większą ochronę z uwagi na zaklasyfikowanie ich do klasy wyższej (FFP2 lub FFP3), powinny również zapewniać ochronę na poziomie klasy niższej.

PAMIĘTAJ: Podczas zakupu półmaski filtrującej należy zwrócić uwagę na elementy, które mogą wejść w bezpośredni kontakt ze skórą użytkownika. Półmaski nie powinny mieć ostrych krawędzi lub zadziorów. Użytkownik nie powinien mieć trudności z zakładaniem i zdejmowaniem półmaski (odpowiednie dopasowanie półmaski). Półmaska filtrująca nie powinna także ograniczać pola widzenia użytkownika. Półmaskę filtrującą należy dobierać pod kątem jej przeznaczenia, np. przy remoncie domu w zapylonym środowisku, powinna przejść wymagane badania w trakcie oceny zgodności i być odporna na zatkanie pyłem dolomitowym.

III. PODSTAWOWE INFORMACJE DOSTARCZANE Z KAŻDĄ PÓŁMASKĄ FILTRUJĄCĄ

Do każdego egzemplarza półmaski filtrującej producent powinien obowiązkowo dostarczyć przyszłemu użytkownikowi informacje w języku polskim dotyczące podstawowych parametrów półmasek filtrujących oraz ograniczeń ich stosowania12. Informacje powinny być w sposób czytelny i trwały naniesione na najmniejsze opakowanie dostępne w handlu lub widoczne przez opakowanie, jeżeli jest ono przezroczyste.

1. Oznakowanie półmasek filtrujących

Na opakowaniu półmaski filtrującej i na samym wyrobie powinny znaleźć się następujące informacje:
– oznaczenie producenta (nazwa lub znak handlowy);
– typ maski (np. półmaska filtrująca do  ochrony przed cząstkami);
– numer i rok publikacji normy, którą producent zastosował w procedurze oceny zgodności (w przypadku półmasek filtrujących – PN-EN 149:2010);
– symbole określające jej klasyfikację, np. FFP2 R D.
W przypadku użycia piktogramów, producent powinien je wyjaśnić. Obok ww. informacji, które powinny być umieszczone przez producenta, zarówno na półmasce filtrującej, jak i na jej opakowaniu, dodatkowo na opakowaniu półmaski filtrującej powinny być umieszczone następujące informacje:
– co najmniej rok końca okresu przechowywania półmaski filtrującej; koniec okresu przechowywania może być naniesiony w postaci piktogramu, prezentowanego poniżej:

informacja „Patrz informacje dostarczone przez producenta” podana w języku polskim lub w postaci piktogramu, prezentowanego poniżej:

zalecane przez producenta warunki przechowywania (co najmniej temperaturę i wilgotność) lub odpowiedni piktogram, prezentowany poniżej:

opakowanie półmasek filtrujących, które pozytywnie przeszły badanie zatkania pyłem dolomitowym, powinno być dodatkowo oznakowane literą D. Ta litera powinna następować po oznakowaniu klasyfikacyjnym.

2. Informacje dla użytkownika dotyczące parametrów półmasek filtrujących

Producent powinien dostarczyć w instrukcji użytkowania następujące informacje dotyczące półmasek filtrujących:
– do czego jest przeznaczona półmaska lub jakie ma ograniczenia w stosowaniu;
– znaczeń jakiegokolwiek kodowania kolorem, np. szybkie rozpoznawanie poziomu ochrony danej półmaski poprzez oznaczanie jej kolorem15;
– informacji o konieczności sprawdzenia przed użyciem16;
– sposobu zakładania i dopasowywania półmaski do twarzy użytkownika;
– użytkowania17;
– sposobu konserwacji (np. czyszczenia, dezynfekowania); ma to zastosowanie przy półmaskach filtrujących wielokrotnego zastosowania (szczególnie producent powinien wymienić produkty nieodpowiednie do ich czyszczenia, które mogą uszkodzić materiał filtracyjny lub filtr półmaski);
– warunków przechowywania;
– znaczenia użytych symboli/piktogramów.
Wszystkie informacje, zawarte w instrukcji użytkowania, dostarczone przez producenta, powinny być dołączone do każdego egzemplarza półmaski filtrującej w języku polskim. Do informacji mogą być dodane ilustracje oraz znakowanie, które mają pomóc użytkownikowi w prawidłowym używaniu półmaski.

3. Ograniczenia i zalecenia użycia półmasek filtrujących

Producent w instrukcji użytkowania powinien wskazać, w formie ostrzeżeń, sposoby radzenia sobie z mogącymi zaistnieć w trakcie używania półmaski filtrującej negatywnymi sytuacjami. Przykładowo, gdy w czasie używania półmaski pojawią się zawroty głowy lub trudności w oddychaniu, należy natychmiast opuścić miejsce, w którym półmaska była używana i zdjąć półmaskę z twarzy.

Ponadto w instrukcji użytkowania powinny znaleźć się informacje na temat:
– sposobu zakładania i dopasowania półmaski filtrującej (sprawdzenie przed
użyciem);
– jakości powietrza w jakim można używać półmaski (np. rodzaje zanieczyszczeń, przed którymi ma chronić półmaska filtrująca);
– zalecenia odnoszące się do momentu, kiedy półmaska filtrująca przestaje być zdatna do użytku.

Prawidłowo dobrana półmaska filtrująca nie może ograniczać pola widzenia użytkownika a materiał filtracyjny musi dokładnie przylegać do twarzy przy jednoczesnym zapewnieniu komfortu używania. Przy zakładaniu półmaski filtrującej należy zwrócić uwagę na dociśnięcie zacisku nosowego półmaski oraz przyleganie powierzchni stykającej się z twarzą. Nieszczelność (niedopasowanie) półmaski na jej brzegach powoduje utratę skuteczności filtracji i przedostawanie się niepożądanych  cząstek do dróg oddechowych użytkownika.

Poza dopasowaniem do twarzy, maska nie powinna sprawiać problemów przy jej zakładaniu i zdejmowaniu.

IV. JAK KUPOWAĆ I PRAWIDŁOWO UŻYWAĆ PÓŁMASKI FILTRUJĄCE?

1. Przy zakupie półmasek filtrujących należy zwrócić uwagę, czy są one oznakowane znakiem CE oraz czy na opakowaniu i półmasce filtrującej została umieszczona nazwa producenta, a także klasa ochrony (np. FFP1, FFP2 lub FFP3). Po klasie powinien znaleźć się symbol informujący czy półmaska jest jednorazowego czy wielokrotnego użytku (NR lub R). Litera D jest umieszczana w oznakowaniu półmaski jedynie, jeżeli półmaska pozytywnie przeszła badania na zatkanie pyłem dolomitowym. Nie jest to badanie obowiązkowe i nie zależy od klasy ochrony półmaski filtrującej.  Przykład oznakowania półmaski klasy 2 jednorazowego użytku: FFP2 NR D

2. Do każdego modelu półmaski filtrującej powinna być dołączona instrukcja dla użytkownika, z którą należy się zapoznać. Producent powinien w niej zamieścić ważne informacje:
– o sposobie konserwacji, w tym jakim środkiem należy czyścić półmaskę filtrującą, aby nie zniszczyć materiału filtrującego lub filtra;
– o przeznaczeniu, np. półmaski filtrujące do użytku w atmosferze, w której występują pyły, dymy lub mgły;
– o ograniczeniach stosowania półmaski, np. półmaska filtrująca nie nadaje się do użytku w atmosferze wybuchowej; półmaska filtrująca nie powinna być stosowana podczas wykonywania czynności wymagających znacznego wysiłku fizycznego.

3. Należy wybierać półmaski filtrujące dostosowane do kształtu twarzy, tak aby blaszka nosowa i cała półmaska szczelnie przylegała do twarzy.

4. Jeżeli półmaska filtrująca jest wyposażona w filtr, należy go okresowo sprawdzać, a jeżeli producent to przewiduje, konserwować i regularnie wymieniać zgodnie z instrukcjami producenta. Szczególnie powinniśmy zwracać uwagę na powierzchnię materiału filtracyjnego. Brudna półmaska filtrująca może stracić swoje właściwości ochronne.